Pierwsze zęby stałe pojawiają się w wieku 6 lat, czyli jeszcze w dzieciństwie. Z biegiem czasu zęby narażone są na urazy oraz czynniki wywołujące próchnicę, która w cichy sposób niszczy szkliwo i następnie zębinę. Jeśli w odpowiednim czasie nie zareagujemy na postępującą próchnicę (m.in. okresowe przeglądy u stomatologa) to pojawiające się w przyszłości objawy bólowe zęba mogą oznaczać, że próchnica otworzyła drogę bakteriom do zębiny i, co gorsza, do unerwionej miazgi zęba.
Ząb wyposażony jest w jeden lub więcej korzeni, które utrzymują ząb w kości. Każdy z takich korzeni u swojego wierzchołka jest połączony z układem nerwowym i krwionośnym. Układ ten tworzy sieć małych naczyń w komorze zębowej, która nazywa się miazgą. Dotarcie bakterii do miazgi może powodować jej podrażnienie i dolegliwości bólowe. Odpowiedzią organizmu jest stan zapalny miazgi. Rozwój stanu zapalnego miazgi nie ma tylko konsekwencji dla samego zęba. Fakt, że ząb jest połączony z naszym układem krwionośnym i limfatycznym powoduje, że namnażające się chorobotwórcze drobnoustroje bez żadnego problemu i kontroli mogą szerzyć się do całego układu krwionośnego i drogą naczyniową przedostawać się do innych narządów w organizmie (tworząc ogniska zapalne zębopochodne).
Utrzymujący się stan zapalny miazgi zęba może nie tylko powodować stan zapalny w obrębie tkanek w jamie ustnej (np. ropień okołowierzchołkowy), ale również może mieć wpływ na wystąpienia groźnych powikłań zlokalizowanych w innych częściach organizmu m.in: zapalenie nerwów czaszkowych, zapalenie śródpiersia, zapalenie kłębuszków nerkowych, zapalenie stawów, opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie wsierdzia itp.; może także powodować zmiany na skórze.
Jak wcześniej zauważono, by zminimalizować ryzyko zapalenia miazgi zęba, pacjent powinien pamiętać, że prócz codziennej higieny zębów niezbędne są regularne wizyty kontrolne u lekarza dentysty.
Jeśli wystąpi już zapalenie miazgi i odczuwany jest ból zęba, ma on najczęściej postać:
- pulsujący ból nasilający się przy nagryzaniu,
- nadwrażliwości zęba podczas spożywania ciepłych lub zimnych pokarmów,
- ciągłego bólu, nasilającego się w nocy.
Może to świadczyć o tym, że bakterie pochodzące z próchnicy w zębie mogą mieć bezpośredni kontakt z miazgą zęba.
Należy pamiętać, że ból zęba nie musi oznaczać od razu zapalenia miazgi i konieczności leczenia kanałowego. Ważne jest w tym przypadku jak najszybsza wizyta u gabinecie stomatologicznym w celu badania i oceny możliwego do przeprowadzenia leczenia.
Czy można łagodzić stany bólowe?
Tak, ale trzeba pamiętać, że każdy dzień może pogłębiać stan zapalny, żadne lekarstwo czy tabletki nie zatrzymają tego stanu, gdyż działają tylko objawowo, nie niwelują przyczyn.
I w tym przypadku czas jest bardzo ważny! Zmiany jakie zachodzą w zaatakowanej przez drobnoustroje miazdze mogą prowadzić do jej zmian.
Zmiany odwracalne w miazdze (w początkowych okresie zakażenia miazgi) pozwalają w obecnych czasach na leczenie biologiczne. Leczenie takie ma na celu usunięcie tkanek uszkodzonych i zakażonych, i zastosowanie nowoczesnych substancji pozwalających na remineralizację zębiny i regenerację miazgi. Skutkiem zakończenia powodzeniem takiego leczenia jest zachowanie żywego zęba. Zachowany ząb żywy stanowi najlepszą barierę przed szerzeniem się drobnoustrojów z systemu kanałowego zębów. Należy pamiętać, że w przypadku zakażenia miazgi, tego typu leczenie jest warunkowe. Oznacza to, że nie ma 100% gwarancji, że zakażenie zostanie opanowane – jest to zależne od m.in. od rozległości zakażenia, kondycji zdrowotnej pacjenta, wieku.
Jeśli już doszło do zmian nieodwracalnych w miazdze należy przeprowadzić leczenie kanałowe.
Jak wygląda nowoczesne leczenie kanałowe (endodontyczne)?
Przede wszystkim lekarz dentysta stara się zapewnić komfort pacjentowi. Znieczulenie w większości przypadków pozwala na wykonanie całej procedury bez zbędnego bólu. Rzadko zdarzają się sytuacje niezależne od stomatologa, kiedy znieczulenie może nie zapewnić pełnego komfortu (np. różnice w wrażliwości receptorów, na które działa substancja znieczulająca).
Po drugie: nowoczesne narzędzia i urządzenia znacząco zmieniły formułę przeprowadzania leczenia kanałowego. Jednym z istotnego wsparcia lekarza dentysty przeprowadzającego nowoczesne leczenie kanałowe to mikroskop zabiegowy, który pozwala powiększyć obszar zabiegowy dając szansę przeprowadzenia zabiegu bez pominięcia żadnej szczeliny czy zakamarka. Wykorzystywane podczas zabiegu narzędzia wykonane ze specjalnych materiałów, które nie ulegają łatwemu złamaniu, a dodatkowo urządzenia (jak endomotor), które wykorzystuje stomatolog, mierzą i ograniczają siłę z jakim narzędzia pracują w kanałach zębowych, a inne (jak endometr) sprawiają, że lekarz jest w stanie skutecznie ocenić długość kanałów i opracować kanały zębowe tak, by skutecznie usunąć nieodwracalnie zapalną miazgę.
Dodatkowo lekarz dentysta stosuje szereg materiałów maksymalizujących powodzenie leczenia, w tym takich, które zamykają drogę drobnoustrojom poza ząb.
Proces leczenia kanałowego zęba pod mikroskopem
Krok 1. Przygotowanie pacjenta (znieczulenie, założenie koferdamu).
Krok 2. Trepanacja zęba.
Krok 3. Usunięcie miazgi z komory oraz systemu kanałowego i dezynfekcja kanałów zębowych.
Krok 4. Wypełnienie kanałów i komory zęba termoplastycznym biokompatybilnym materiałem.
Krok 5. Zabezpieczenie komory i zęba materiałem.
Po zakończeniu leczenia kanałowego pacjent powinien zgłosić się do gabinetu stomatologicznego w celu odbudowy korony zęba. Celem tego zabiegu jest wzmocnienie struktur korony zęba i przywrócenie jej funkcji żucia.
Co w przypadku, gdy bolący ząb poddany był wcześniej leczeniu protetycznemu?
Często pacjenci zastanawiają się, jak będzie wyglądało leczenie kanałowe zęba, który:
- ma licówki porcelanowe
- ma uzupełnienie protetyczne (koronę, inlay, onlay)
- znajduje się pod protezą bądź jest wsparciem dla protezy
Każdorazowo w takim przypadku, przed rozpoczęciem zabiegu, lekarz ocenia i informuje pacjenta jakie czynności będzie musiał dodatkowo wykonać. Czasami wystarczy przewiercenie przez koronę, ale w niektórych przypadkach konieczne będzie usunięcie takiego uzupełnienia.
Prawidłowo wyleczony kanałowo ząb, zrekonstruowany odpowiednią odbudowa zęba, w ponad 90% przypadków pozwala na wieloletnie użytkowanie zęba. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w USA przez Regenstrief Institute i Indiana University School of Dentistry w 2022 roku, jak opublikowane w czasopiśmie Journal of Dental Research, średni okres utrzymania zęba po leczeniu kanałowym przez pacjenta, to ponad 11 lat; część pacjentów miała szczęście – nawet 20 lat, część prawie 9 lat. Zwrócono uwagę, że ząb bez prawidłowego zabezpieczenia po leczeniu – odbudowy korony – utrzymany był przez pacjentów znacznie krócej – przeciętnie ponad 6 lat.
Ząb po leczeniu kanałowym, z biegiem lat, z uwagi że jest martwy, może zmieniać nieznacznie kolor. W takim przypadku, gdy pacjent odczuwa dyskomfort z tego powodu, możliwe jest przeprowadzenie procedury wybielenia martwego zęba.
Kiedy stosowane jest powtórne leczenie kanałowe (reendo)?
Zdarza się, że ząb leczony kanałowo daje dolegliwości bólowe w odległym czasie. W takim przypadku, analogicznie jak w przypadku leczenia pierwotnego zęba, lekarz stomatolog, po przeprowadzeniu diagnostyki, może zaproponować powtórne leczenie kanałowe. Polega ono na ponownym opracowaniu kanałów, sprawdzeniu, czy nie zostały wcześniej pominięte kanały, przeprowadza całą procedurę ponownego płukania i dezynfekcji, wypełniania i zabezpieczenia zęba. Taki ponownie przeleczony kanałowo ząb z użyciem mikroskopu może przez szereg kolejnych lat służyć pacjentowi. Wg najnowszych badań skuteczność tego leczenia jest na poziomie około 74%.
Nowoczesne techniki leczenia kanałowego zęba oraz nowoczesne, biokompatybilne i trwałe materiały pozwalają znacznie dłużej cieszyć się własnymi zębami, nawet jeśli głęboka próchnica czy uszkodzenie mechaniczne zęba zmusza nas do usunięcia żywej tkanki z zęba. Ząb poprawnie przeleczony zachowuje pełną funkcjonalność i zapewnia optymalny rozkład sił narządu żucia.
Dlaczego warto walczyć o ząb i warto stosować leczenie kanałowe?
Warto pamiętać, że jeśli w zębie jest już zainfekowana bakteriami miazga zęba, występują zmiany okołowierzchołkowe lub inne zmiany w tkance miękkiej lub twardej, to jeśli nie zdecydujemy się na leczenie kanałowe, lekarz zalecał będzie prawdopodobnie usunięcie zęba. Wydaje się to najprostszym rozwiązaniem, jednak rozwiązujemy problem tylko tymczasowo. Po usunięciu zęba, w miejscu, gdzie były kiedyś korzenie zęba w kości postępuje zanik kości. Z biegiem lat zanikająca kość powoduje nie tylko zmiany w kształcie wyrostka zębodołowego (zmniejsza się jego objętość), co ogranicza możliwość zastosowania implantu zębowego do odbudowy pełnego uzębienia. Jeszcze szybciej będziemy mogli zaobserwować tzw. efekt Godona, mianowicie po usunięciu zęba, zęby sąsiadujące nie mają oparcia co powoduje, że zaczynają się przemieszczać w wolną przestrzeń; może to powodować nie tylko zmianę ustawienia zębów wokół miejsca był ząb, ale również może spowodować ich ruchomość. Dodatkowo zęby przeciwstawne, które wcześniej miały kontakt w zgryzie z zębem, który został usunięty, zaczynają wysuwać się z kości szukając nowego punktu styku powierzchni żujących.
Pamiętajmy: zdrowy uśmiech bez braków zębowych to oczywiście prócz względów estetycznych przede wszystkim zapewnienie i utrzymanie odpowiednich warunków do rozdrabniania pokarmu i warunków zgryzowych, a to zapewnia nie tylko lepsze trawienie posiłków, ale również właściwe obciążenie zębów oraz brak dolegliwości ze strony układu stomatognatycznego.